balpen, aquarelverf en droge naald op papier
32 x 42,5 cm
5475 wonden
Als kind van de Veluwe maakte de kruisdood van Christus, zo onvoorstelbaar invoelend nagespeeld door juffrouw Rijsterborg, juffrouw van de 1e klas van de School met den Bijbel, onuitwisbare indruk op me. In bed, wanneer niemand keek, speelde ik de dood van de zoon van god aan het kruis na. Onder de lakens ‘doorboorde’ ik mijn rechterzij met een plastic dolk en stierf precies zoals de Heiland stierf: verlaten door god en mensen. Waarom die compassieloze Romeinse marteldood mij zo raakte weet ik niet. De dood door geweld van mens en dier is mij altijd blijven bezighouden. Niet zo vreemd dat ik op de Arnhemse academie tot afgrijzen van de meeste docenten veel te vaak ‘de kruisdood van Christus’ tot onderwerp van mijn schilderijen en tekeningen nam. – Van huis uit protestant heb ik rooms-katholieke oerwortels. – Later wisselde ik de kruisdood van Christus in voor de lamentatie, de bewening: het lijden is gelukkig gedaan, de jongen is dood. Maria draagt haar dode zoon op haar schoot zoals ze hem droeg toen hij haar pasgeboren zoon was. Adem in, adem uit. Ik zag mezelf liggen. Nu niet meer op de schoot van mijn moeder maar op die van mijn geliefde.
Tien jaar geleden, in 2001, maakte ik de tekening 5475 wonden, een tekening die alle wonden van Christus tot onderwerp had. In een geramsjt boek had gelezen dat men in de late middeleeuwen vrome discussies voerde over het aantal wonden dat Christus zou zijn toegebracht. Thomas van Kempen, een van de grote hervormers uit de tijd van de Moderne Devotie (15e eeuw), had gewonnen: hij kwam tot het hoogste getal van 5475 wonden. Wij kunnen daar niet anders dan daar de Monty-Python-achtige en dus absurdistische humor van inzien. Want wie gaat nu het exacte aantal wonden op een gemarteld lichaam tellen? En wie had kunnen dromen dat dit er meer dan vijfduizend zouden zijn? Maar in de middeleeuwen zag men zoiets helemaal niet als een grap, maar als vroomheid, als ultieme kans zich de lijdende Christus lijfelijk voor te stellen en zijn ellendige lijden in te voelen. Ik weet niet zeker of het lied Always Look on the Bright Side of Life (Eric Idle, 1979) dat Monty-Python’s Brian aan het kruis op Golgotha zingt zoveel compassie met de lijdende mens in zich herbergt. Het lied lijkt meer te gaan over een godsdienst die men niet meer heelmaal begrijpt of waarvan men op zijn minst de aanhangers niet meer kan volgen.
In de komende maand wil ik een grote tekening maken waarop men alle 5475 wonden die Christus werden toegebracht gebracht kan tellen. Men kan ze voor de mop tellen, men kan ze niet tellen, men kan ze een voor een beleven. De Here Jezus kreeg in amper 24 uur 5475 lichamelijke wonden te verwerken. – Wat het met zijn geest deed daar zullen we het maar niet over hebben. – Wanneer men tot 5475 telt is men al een tijdje bezig. Wanneer men alle 5475 wonden wil invoelen komt men daar nooit helemaal mee klaar. Compassie schiet altijd tekort. En dat is nu juist wat de Moderne devotie zo goed begreep: dat de pelgrim onderweg altijd in slaap valt, de leerling vergeet zijn huiswerk te maken. Dat men altijd tekort schiet. Alleen het eigen lijden kan de mens helemaal invoelen.
Men bedenke dat de Man van Smarten zijn wonden in een etmaal kreeg toegediend. Kan iemand die in een maand tijd zo’n 5475-wonden-tekening wil maken al die duizenden wonden invoelend tekenen?
Me Not, 2008
houtskool, pastel en balpen op papier
150 x 110 cm
Moderne devotie, Door geloof gedreven, Stedelijk Museum Zwolle, 16 oktober 2011 t/m 11 maart 2012. Opening door Antoine Bodar op zondag 16 oktober 2011 om 15.00u.
Deelnemende kunstenaars: Gijs Frieling, Marc Mulders, Rinke Nijburg en Sela.