Preliminary Drawing for Pieta No 3, 2011
potlood op papier
Mededogen aan begin en einde
Wanneer de dode Christus van ‘het kruis op de berg’ wordt gehaald, wordt Hij op de grond vlak onder het kruis gelegd, liefst op schoot van Maria zijn moeder. Die schoot is dan niets anders dan grond, oergrond. Men wordt uit de moederschoot geboren en er meteen na de geboorte op gelegd als beeld van grote maar kwetsbare geborgenheid. Als het goed is keert men niet meer terug in de schoot van de moeder, om de doodeenvoudige reden dat moeder liever eerder sterft dan het gebaarde kind. Men keer liever terug in de schoot van moeder aarde. Maar wanneer dat niet zo, wanneer het kuiken eerder sterft dan de hoendervogel, en het dode kind op de schoot van de moeder wordt gelegd, dan sterft een deel van de moeder.
En toch beeld een deel van de traditie de moeder van God niet eens zo heel anders af wanneer zij het springlevende kind vasthoud of haar doodgemartelde zoon. – Misschien is het ook wel gênant om het verdriet van zo dichtbij te bekijken. – Ontroerend voorbeeld van een Moedermaagd is de Pietà van Michelangelo in de Sint Pietersbasiliek in Rome: het verdriet van de veel te jonge moeder lijkt volledig ingeslikt en verinnerlijkt. Om een poging in dezelfde richting te wagen, nam ik voor Preliminary Drawing for Pieta No 3 twee Vlaamse panelen: het ene gewijd aan de geboorte van Christus (Rogier van der Weyden, Middelburger altaar, ca. 1445-1448) en het andere aan de dood van Christus (Petrus Christus, Bewening van Christus, ca. 1455) en bracht het gezicht van de gelukzalig jonge moeder uit het ene paneel bij het gezicht van de onfortuinlijk oude Zoon uit het andere. Het valt niet eens op.
In het gedicht East Coker (1940) zegt T.S. Eliot iets dat in dezelfde richting wijst: ‘In my beginning is my end. / In my end is my beginning.’ Deze twee raadselachtige strofes aan begin en einde van het gedicht worden misschien nog het best verklaard wordt door de volgende strofe uit het vijfde en laatste deel van het gedicht: ‘Love is most nearly itself / When here and now cease to matter.’ Overigens laat Eliot Four Quartets (1943), waar East Coker deel van uitmaakt, op de titelpagina beginnen met twee fragmenten van de Griekse filosoof Herclitus waarvan het tweede in dit verband ook van toepassing lijkt te zijn: ‘The way upward and the way downward are the same.’
Michelangelo
Pieta, 1498–1499
marmer
174 cm × 195 cm
Sint Pietersbasiliek, Vaticaanstad, Rome (I)
