Zeer Genadige Zuster Benedicta van het Kruis,
Lieve Edith,
Mijn Vriend en zijn vrouw hebben me vandaag 'verrast' met de tweede, zelf in elkaar geflanste bundel brieven van mij aan jou. Ik heet zowaar Joseph M. Heij, alsof ik zowel naar De Vader van Jezus alsook naar Zijn Moeder ben vernoemd en misschien is dat ook wel zo. Het postpakket werd me gebracht door Ineke, een van de aardigste jongedames die zichzelf hulpverlener mogen noemen. Het was een grote doos die aan de bovenkant allang open gesneden was; maar ze doen altijd alsof elk verspakket nog dicht zat, alsof ze benieuwd zijn wat er in de doos zit, maar ze weten dat allang. Ze menen alles te weten.
Ik dacht dat ik eindelijk weer eens 'iets te lezen' kreeg en was diep teleurgesteld toen ik slechts 5 dezelfde boekjes aantrof: 'Joseph M. Heij, Brieven aan Edith Stein.' Wat moet ik in godsnaam met een uitgave van mijn eigen brieven? Wie gaat er zijn of haar eigen schrijfsels zitten herlezen? Deed jij dat? Ja, je wetenschappelijke werk, Edith, dat kun je best herlezen en corrigeren, zo nu en dan, maar toch niet de, aan deze of gene gestuurde, zelf geschreven brieven waar niemand op zit te wachten, zelfs degene niet aan wie ze werden gestuurd?
Jouw brieven aan mij, Edith, zou ik graag nog eens allemaal herlezen; ik ben Vincent van Gogh niet die bijna alle brieven van zijn broer in de houtkachel smeet. Nu hebben we alleen nog de brieven van de stugge kluizenaar aan de meegaande man in de metropool. En waarom is dat zo? Omdat Theo zo goed was de meest vreselijke litanieën van zijn immer depressieve en parasiterende broer zorgvuldig te lezen en te bewaren. Het overbodige geheugen prijsgeven aan de vlammen kan altijd nog, nietwaar? Straks vergaat het ons ook zo: nergens een brief van jou te bekennen, maar wel al mijn openhartige maar private ontboezemingen aan jou. Wat willen die lui bereiken? Vrolijker word ik niet vandaag.
Nog twee maandjes Edith, ik bedoel dat het nu 10 februari is en dan twee maanden later, 10 mei 1933, want dan is het op de kop af 90 jaar geleden dat bruinhemden op de 'Bebelplatz' in Berlijn 's avonds eens lekker boeken gingen verbranden, onder het genot van een tirade van de manke buikspreker van het enige ware geloof in Duitsland op dat moment in de tijd. - Sommige noemen dat Zeitgeist. - Kun je je die avond herinneren, lieve Edith? Zat je in Berlijn? Stond je, net als Kaestner ingeklemd tussen de opgestroopte mouwen te kijken naar de boeken die aan de vlammen werden prijsgegeven? Werd jouw werk ook verbrand? Zouden ze, de zalige bruinhemden, alsjeblieft, deze bundel brieven ook willen laten delen in het vreugdevuur? Niet alle exemplaren hoeven verbrand, een of twee is wel leuk om te bewaren. Eentje voor jou, eentje, niet voor deze Joseph, maar voor Joseph Goebbels die die avond zo mooi zei:
“Medestudenten! Duitse mannen en vrouwen! Het tijdperk van overtrokken Joods intellectualisme is voorbij!”.
Grappig dat die boekverbandring op 'Bebelplatz' was, alsof Joseph G. aan de toren van Babel en de gelijknamige spraakverwarring dacht toen hij een plein in Berlijn moest uitkiezen op de grote stadskaart. Schrijf me eens over die avond, Edith, hoe ging dat, hoe voelde dat nou, dat je boeken werden verbrand of juist niet werden verbrand omdat je niet beroemd genoeg was. Dat lijkt me erg naar: ze verbranden allemaal beroemde boeken, maar niet die van jou. Niet omdat je niet net zo entarted was als al die andere Joodse schrijvers maar gewoon omdat je niet genoeg netwerkte, niet genoeg je best deed je cv zo lang te maken dat het wel op moest vallen dat je erbij hoorde. hoorde bij het uitgelezen, lees uitverkoren, gezelschap van schrijvende Joden en andere communisten of ontaarde katholieken.
Of schrijf me over de Kristallnacht. Schrijf me eens over het tijdperk van het overtrokken Joods intellectualisme waar jij bij hoorde en ook niet helemaal bij hoorde of beter nog: helemaal niet bij hoorde. Niet omdat je van meet af aan Joods was, dat ook, maar vooral omdat je zo dom was om rooms te worden. Herinner je je die tijd nog? Of herinner je je alleen de oorverdovende stilte van het katholieke klooster? Wat komt er aan geluiden van buiten nog binnen als je je zo afsluit van de buitenwereld? Zie en ruik en hoor en proef je dan nog louter de door jou zelf aangestoken binnenbrand, je brandende braamstruik, of heb je dan ook nog een beetje oog en oor en neus en mond voor de verschroeide aarde buiten? Of werd je pas weer wakker in de trein naar het oosten?
Ik hoor het wel weer,
Hartelijks Joseph
NB Sorry Edith, wanneer ik in jouw ogen en oren wellicht een beetje opstandig klink. Ik ben dat ook, in opstand, omdat ik je gewoon uit de tent moest lokken, omdat het anders zo stil blijft, zo wolkeloos. Ik wil rook zien, omdat er dan tenminste ergens vuur is.
