Jezus op schoot bij Adolf Hitler?
Het nooit verschenen artikel in dagblad Trouw - DEEL 1
Een week of twee geleden werd ik gebeld door een mij onbekend nummer; meestal neem ik niet op en al helemaal niet als ik het nummer niet ken. Maar nu zei ik wel hallo. Geen idee waarom. Het bleek een journaliste van dagblad Trouw te zijn, de krant die ik als tiener zes jaar lang bezorgde in de buitenwijken van mijn geboorteplaats Lunteren en tevens het lijfblad van mijn ouders.
Nog steeds is het de krant die mij dierbaar is en die veel mensen die ik ken dagelijks lezen. Bij ons wordt de krant ook trouw bezorgd, zij het door de buren. Als zij de krant uit hebben, krijgen wij die. Ze geloven niet eens in god. Gisteren ging ik een bij Lidl gekochte Fuchsia brengen. Als dank. Op weg van huis naar winkel vermijd ik altijd te struikelen over de 'Stolperstein' die aan de grote weg ligt. Ik kijk er altijd naar en lees de tekst, als herinnering aan de morbide reden waarom die metalen steen daar sinds een paar jaar ligt.
Dat Trouw interesse had om te schijven over 'The Act of Killing' zoals de journaliste met mooi zachte, welluidende stem zei, kon ik wel begrijpen: de krant begon immers, midden in WO II, als protestantse verzetskrant. - Ik zou mijn moeder willen vragen of ze soms in die oorlogsdagen dat verzetskrantje rondbracht, maar ik kan het haar niet meer vragen en mijn vader weet dat niet meer. - Ik die cultuur voel ik me wel thuis: in het protestantse verzet. Maar het verbaasde me wel dat Trouw interesse toonde, want het leek me voor die krant, ook al was het precies de goede krant, best een pittig onderwerp. Jezus met Hitler op schoot en onder het masker Hitler met Jezus op schoot. Hoe zo'n beeld te duiden?
Later begreep ik dat de journaliste opmerkzaam werd gemaakt op mijn werk door een van mijn beste vrienden, Wout Herfkens, die een paar weken daarvoor zelf een artikel over zijn reeks 'Jesus à l'Hospital' kreeg. In Trouw en geschreven door dezelfde journaliste. De dooie Jezus ligt in een bedje met schoon gestreken linnengoed, prettig verpleegd door de beminnelijke zusters met zachte welluidende stemmetjes. Het leed is geleden, de wonden werden vakkundig verpleegd. Wout legt een mooie verbinding met het boeddhisme, een godsdienst waar ik, mede dankzij hem, lang geleden een ingang in vond en die ik ben gaan waarderen, al zal het vermoedelijk nooit helemaal mijn godsdienst worden. -Dat sommigen het boeddhisme niet zien als een 'godsdienst' laat ik even buiten beschouwing.-
Eveneens wat later in de tijd, toen het artikel allang was geschreven en door mij was goedgekeurd, toen ook de fotograaf allang was geweest en stapels foto's maakte, -eentje zoals Gerda Ten Thije maakte vlak voor de fotograaf kwam,- begreep ik dat de de chef-redacteur van Trouw, nog veel eerder in de tijd, aan de journaliste toestemming had gegeven te gaan schrijven over het iconografisch behoorlijk lastig te duiden beeld 'The Act of Killing'. Zij had de meneer een afbeelding van het werk laten zien en hij vond het goed dat zij erover ging schrijven. Met in het achterhoofd wellicht het toffe artikel over 'Jesus à l'Hospital'.
Omdat ik mezelf niet had uitgenodigd, maar dagblad Trouw dat deed, was ik te gast bij de krant. Dacht ik. Naar beste weten heb ik, in pakweg anderhalf uur tijd, beschreven wat de achtergrond van het werk was en waarom ik het nu meende te kunnen en moeten maken. Dat staat allemaal in de eerder geposte berichten. 'Helemaal uitleggen' is nou niet bepaald wat veel kunstenaars doen en dat hoeft ook helemaal niet. Kunstenaars maken visuele beelden die op hun eigen manier communiceren, een beetje losgezongen van de taal.
Maandag 11 mei 2021 zou het artikel in Trouw verschijnen, maar dat gebeurde niet. Toen ik aan de redactiechef, de baas van de journaliste, per mail vroeg waarom het niet verscheen, kreeg ik het als antwoord zo ongeveer het volgende. Het lag zeker niet aan het artikel, het lag ook al niet aan het kunstwerk, ik dank de goden, nee, het lag aan de uitleg van de kunstenaar. Die uitleg was niet oké. Het was, aldus de chef, een 'persoonlijk beeld', dat had de kunstenaar ook zelf gezegd. Ook had die onnozelaar van een kunstenaar gezegd dat hij het beeld 'niet helemaal kon doorgronden', niet kon 'rationaliseren'. En dus, was het, aldus de chef, te sneu voor de slachtoffers van de holocaust, voor hun nazaten, voor de christenen en voor de nazaten van de christenen.
Ik vond de redenering, op zijn zachts gezegd, ietwat vreemd en behoorlijk tekort schieten. Volgens mij ben ik zelf een nazaat van de christenen, sta nog met meer dan een been in dat geloof, heb de Shoah, zij het postuum, op de voet gevolgd. - hoeveel mensen keken 'Shoah' van Claude Lanzmann drie keer integraal en ademloos?- En vervolgens begrijp ik niet dat een kunstenaar een door hem of haar gemaakt beeld moet uitleggen. Sinds wanneer moet een kunstenaar het gemaakte konterfeitsel aan de goegemeente uitleggen?
Laat men zelf nadenken wat een beeld precies betekent of allemaal zou kunnen betekenen. Wanneer een redactie-chef een beeld onder ogen krijgt waarover men niet mag zwijgen, dan kan men de maker toch niet beschuldigen van het vermeende feit dat hij of zij het wel helemaal goed uitlegt?! Die kunstenaar bedient zich toch niet voor niets van het visuele beeld en niet van taal?
